عوامل وپیامدهای عوام زدگی از دیدگاه نهج البلاغه

چکیده تاریخ صدر اسلام ـ از رحلت پیامبر اکرم (ص) تا پایان خلافت حضرت علی (ع) ـ حاکی از رویدادها و جریان های مختلفی است. نحو? انتخاب هر یک از خلفای سه گانه و عملکرد ایشان، سکوت گریزناپذیر امیرالمومنین (ع) به لحاظ بی تفاوتی اکلیدواژه ها: عوام زدگی، نهج البلاغه، خودمحوری، جهالت، غفلت، انحراف سیاسی، جوّسازی، فتنه، بدعت، تعصّب، ناکثین، قاسطین، مارقین کثر مردم نسبت به امور حکومتی و ظهور جریان های مخالفِ وی پس از بیعت عمومی مردم، یکی از شگفت انگیزترین این رویدادهاست. تتبّع در نهج البلاغه و بررسی بیانات حضرت علی (ع) در هنگام رویارویی با هر یک از گروههای مخالف، با مشرب های فکری متفاوت، مفهوم مشترکی را می نمایاند، که می توان آن را «عوام زدگی» نامید. «عوام زدگی» در لغت به معنای گفتار، رفتار و تفکر عوامانه و مطابق با شیوه عوام است. منظور از عوام مردمی کم سواد، یا بی بهره از دانش و دارای فرهنگ خرافی می باشد. در فرهنگ علوم سیاسی، پایین آوردن قدر و ارزش کار است و در حوز? دین به معنی سنجش مفاهیم دینی صرفاً بر اساس ظاهر و کمیّت، بدون پرداختن به عمق و کیفیت آن می باشد. اگرچه در قرآن و نهج البلاغه واژه ای که بتواند معادل کاملی برای این مفهوم باشد، وجود ندارد. لیکن امام علی (ع) در نهج البلاغه به طور غیرمستقیم ویژگی های عوام زدگان را برشمردند، که از مهمترین آن جهل، پیمان شکنی و عدم تشخیص حق و باطل بوده و این ویژگی ها نوعاً در رهبران یا بزرگان یا مسئولان حکومتی جامعه نمود داشته است. در این پژوهش ریشه های عوام زدگی در دو بخش عوامل فردی (یعنی خودمحوری، جهالت و غفلت) و عوامل اجتماعی (انحراف سیاسی و جوّسازی) مورد بررسی قرار گرفته و معضلات فرهنگی و انحرافات اجتماعی با عنوان پیامدهای عوام زدگی تبین شده است. فتنه، بدعت و تعصب از مهم ترین معضلات فرهنگی ناشی از عوام زدگی شمرده می شوند و ناکثین، قاسطین و مارقین پیامدهای انحرافی این فرهنگ هستند. کلیدواژه ها: عوام زدگی، نهج البلاغه، خودمحوری، جهالت، غفلت، انحراف سیاسی، جوّسازی، فتنه، بدعت، تعصّب، ناکثین، قاسطین، مارقین